14 dingen die je moet weten over de diepzee

De diepzee staat synoniem voor mysterie, afgronden, duisternis, vreemde diersoorten en oceaantroggen tot 11.000 meter onder het oceaanoppervlak.

• Abyssus abyssum invocat!*

De diepzee wordt ook de ‘abyssale zone’ genoemd, een woord dat is afgeleid van het Griekse woord abyssos, wat ‘bodemloos’ betekent. Mensen beschouwden de oceaan lange tijd als een onpeilbaar diepe kloof.

* Herinner je je deze spreuk van de piraat in Asterix en Cleopatra, die voor de zoveelste keer op het punt stond om te zinken?

• Waar begint de abyssale zone?

De abyssale zone is de diepste zone van de oceaan, daar waar het licht nooit binnendringt (vanaf een diepte van 2000 meter). De abyssale vlaktes vormen het grootste deel van de oceaanbodem, en ze bevinden zich op een diepte tussen 3000 en 6000 meter.

• 10.912 meter: het diepste punt van de oceaan

Toch zijn mensen er zes keer in geslaagd om af te dalen naar het diepste punt van de oceaan, de Marianentrog  ten oosten van de Filipijnen. Ze doken tot een diepte van bijna 11.000 meter.

Wie zijn deze helden van de zeebodem? In 1960 waren het de Zwitser Jacques Piccard en de Amerikaan Don Walsh die aan boord gingen van de bathyscaaf Le Trieste. In 2012 ontdekte ook James Cameron, de regisseur van Titanic en Abyss, de diepten van de oceaan aan boord van de Deepsea Challenger. De Amerikaanse onderzoeker Victor Vescovo brak het record door in 2019 af te dalen naar 10.928 meter. In 2020 was het de beurt aan Chinese wetenschappers om de diepten van de oceaan op te zoeken..

• Er is overal plastic, zelfs op 11.000 meter

Ook de diepzee blijft niet gespaard van vervuiling. Er werd een plastic zak gevonden in de Marianentrog. 89% van de gevonden voorwerpen is gemaakt van plastic, en vaak zijn het voorwerpen voor eenmalig gebruik, zoals bestek.

• Koraal in de diepzee!

Ongelofelijk! Er worden koralen gevonden in de diepzee. Deze koralen, die ‘biobouwers’ worden genoemd, creëren door hun activiteit een nieuwe leefomgeving en ze vormen het leefgebied voor tal van andere soorten, zoals jonge vissen.

Is er iemand daar beneden?

De leefomstandigheden in de diepten van de oceaan zijn extreem: geen licht, weinig voedsel, vriestemperaturen en een verpletterende druk! Dat voorkomt niet dat er leven ontstaat: er zijn vissen, bacteriën, kwallen, ongewervelde dieren, haaien.

• En een, en twee... en 10 miljoen!

Tien miljoen, dat is het aantal soorten, van bacteriën tot de grootste zeedieren, dat mogelijk in de diepzee leeft. Een biologische diversiteit met een ongelooflijk en nog onontdekt potentieel. Amper 2% van de oceaanbodem is verkend door onderwatervoertuigen.

• Leven in de diepzee

Om in zulke extreme omstandigheden te leven, moeten dieren zich aanpassen. Uitpuilende ogen om het weinige licht op te vangen, bioluminescentie om te communiceren, te jagen of zichzelf te camoufleren, een enorme bek met scherpe tanden... De dieren van de diepzee zijn vaak klein maar angstaanjagend!

• Wat een druk onder de oceaan!

Als je weet dat de druk aan het zeeoppervlak gemiddeld iets meer dan 1 bar bedraagt, en deze elke 10 meter diepte met 1 bar toeneemt, wat is dan de druk die wordt uitgeoefend in de grote oceaantroggen op 10.000 meter?

Het juiste antwoord is: 1000 bar. Dat wil zeggen meer dan één ton per cm², vergelijkbaar met het gewicht dat een kleine auto zou uitoefenen op een postzegel!

• Diepzeemenu: walviskadaver met een regen van afval

Hoe dieper je gaat, hoe minder voedsel er beschikbaar is. In de diepzee is voedsel beperkt tot een ‘regen’ van organisch afval dat zinkt vanaf het oppervlak. Dieren die op de bodem leven, filteren het zand op zoek naar voedselresten.

Als het kadaver van een walvis aanspoelt op de abyssale vlakte komen honderden dieren smullen van dit feestmaal. Om zich voor te bereiden op lange periodes zonder voedsel bouwen aaseters energiereserves op en vertragen ze hun stofwisseling, zodat ze de vastenperiodes kunnen overleven.

• Hoe dieper je gaat, hoe kouder het wordt!

Hoe verder je afdaalt in de diepten van de oceanen, hoe meer de temperatuur van het water daalt. Vanaf een diepte van 1000 meter tot op de zeebodem bedraagt de temperatuur nog slechts 2°C, ongeacht de regio of het seizoen. In 75% van het oceaanwater schommelt de watertemperatuur tussen 0° en 6°C.

• Maar in de diepzee kan het ook heet worden...

Op sommige plaatsen in de diepzee zijn er oceaanbronnen waarvan het water wordt opgewarmd doordat het in contact komt met brandend magma uit het binnenste van de aarde, waardoor het temperaturen tot 400°C kan bereiken. Als het water opborrelt creëren de mineralen in het water hydrothermale ‘schoorstenen’ die endemische diersoorten aantrekken. Daar vormt zich dan een oase in de diepzee!

Rond deze warmwaterbronnen ontwikkelen zich namelijk bacteriën, bij temperaturen die kunnen oplopen tot 115°C. De ontwikkeling van deze bacteriën zorgt voor chemosynthese: de bacteriën zetten de chemische verbindingen in dit hete water om in suikers die kunnen worden opgenomen door soorten uit de diepzee voor wie deze suikers essentieel zijn om te overleven.

• Het leven in de diepzee is kwetsbaar

De diepzee blijft niet gespaard van menselijke activiteiten. De overexploitatie van soorten in de diepzee vormt een bedreiging. De klimaatverandering, die ervoor zorgt dat de watertemperatuur stijgt, heeft ook invloed op het leven in de diepzee.

• De diepzee, een rijkdom die we moeten beschermen!

De diepzee is een nog relatief onbekend ecosysteem met een enorm potentieel: biodiversiteit, moleculen die de basis kunnen vormen van medicijnen, minerale hulpbronnen... Dit potentieel moet op verstandige wijze worden geëxploiteerd en gecontroleerd zodat iedereen ervan kan profiteren. De oceaanbodem en de ondergrond van de volle zee vormen samen de zogenaamde ‘Zone’, die is uitgeroepen tot gemeenschappelijk erfgoed van de mensheid.

De Internationale Zeebodemautoriteit, een autonoom intergouvernementeel orgaan dat in 1994 door de Verenigde Naties is opgericht, controleert activiteiten met betrekking tot minerale rijkdommen op de zeebodem in de internationale zone, buiten de grenzen van de nationale rechtsgebieden (de exclusieve economische zones).