14 dingen die je moet weten over de diepzee

De diepzee staat synoniem voor mysterie, afgronden, duisternis, vreemde diersoorten en oceaantroggen tot 11.000 meter onder het oceaanoppervlak.

Maar de diepzee staat in de belangstelling, want de delfstoffen die ze bevat wakkeren de hebzucht aan. Er lopen momenteel onderhandelingen tussen verschillende staten om een kader op te stellen voor de exploitatie van de bodemschatten in de internationale wateren. 

Frankrijk verzet zich tegen de exploitatie van de diepzee, terwijl andere landen zoals China en het Verenigd Koninkrijk pro deze ontginning zijn. Om de problemen van de diepzee beter te begrijpen, moeten we een duik nemen in de oceaan en proberen te achterhalen wat die abyssale zone nu precies inhoudt.

De abyssale zone is de diepste zone van de oceaan, daar waar het licht nooit binnendringt (vanaf een diepte van 2000 meter). De abyssale vlaktes vormen het grootste deel van de oceaanbodem, en ze bevinden zich op een diepte tussen 3000 en 6000 meter.

10.912 meter: het diepste punt van de oceaan

Door de roep van de diepe zee werd al zes keer afgedaald naar het diepste puntje van de oceaan, in de Marianentrog, ten oosten van de Filipijnen. Er werd gedoken tot op een diepte van zowat 11.000 meter.

Wie zijn deze pioniers van het diepzeeduiken? 

• In 1960 daalden de Zwitser Jacques Piccard en de Amerikaan Don Walsh af aan boord van de bathyscaaf Trieste; zij waren de eersten die de bodem bereikten in de Marianentrog. 
• In 2012 waagde James Cameron, regisseur van Titanic en The Abyss, zich aan een duik met de Deepsea Challenger. 
• De Amerikaanse onderzoeker Victor Vescovo ging helemaal tot beneden in 2019. In 2020 dook hij samen met Kathryn Sullivan, de eerste vrouw die een ruimtewandeling maakte in 1984 en ook de eerste vrouw die afdaalde tot het diepste punt van de oceaan.
• In 2020 hebben Chinese wetenschappers op hun beurt ook naar de bodem van de diepzee gedoken.

Sindsdien hebben een twintigtal mensen de Marianentrog verkend. 

Hoe dieper je gaat, hoe kouder het wordt!

Hoe verder je afdaalt in de diepten van de oceanen, hoe meer de temperatuur van het water daalt. Vanaf een diepte van 1000 meter tot op de zeebodem bedraagt de temperatuur nog slechts 2°C, ongeacht de regio of het seizoen. In 75% van het oceaanwater schommelt de watertemperatuur tussen 0° en 6°C.

Is er iemand daar beneden?

De leefomstandigheden in de diepten van de oceaan zijn extreem: geen licht, weinig voedsel, vriestemperaturen en een verpletterende druk! Dat voorkomt niet dat er leven ontstaat: er zijn vissen, bacteriën, kwallen, ongewervelde dieren, haaien.

En een, en twee... en 10 miljoen!

Tien miljoen, dat is het aantal soorten, van bacteriën tot de grootste zeedieren, dat mogelijk in de diepzee leeft. Een biologische diversiteit met een ongelooflijk en nog onontdekt potentieel. Amper 2% van de oceaanbodem is verkend door onderwatervoertuigen.

Koraal in de diepzee!

Ongelofelijk! Er worden koralen gevonden in de diepzee. Deze koralen, die ‘biobouwers’ worden genoemd, creëren door hun activiteit een nieuwe leefomgeving en ze vormen het leefgebied voor tal van andere soorten, zoals jonge vissen.

Er is overal plastic, zelfs op 11.000 meter

Ook de diepzee blijft niet gespaard van vervuiling. Er werd een plastic zak gevonden in de Marianentrog. 89% van de gevonden voorwerpen is gemaakt van plastic, en vaak zijn het voorwerpen voor eenmalig gebruik, zoals bestek.

Leven in de diepzee

Om in zulke extreme omstandigheden te leven, moeten dieren zich aanpassen. Uitpuilende ogen om het weinige licht op te vangen, bioluminescentie om te communiceren, te jagen of zichzelf te camoufleren, een enorme bek met scherpe tanden... De dieren van de diepzee zijn vaak klein maar angstaanjagend!

Wat een druk onder de oceaan!

Als je weet dat de druk aan het zeeoppervlak gemiddeld iets meer dan 1 bar bedraagt, en deze elke 10 meter diepte met 1 bar toeneemt, wat is dan de druk die wordt uitgeoefend in de grote oceaantroggen op 10.000 meter?

Het juiste antwoord is: 1000 bar. Dat wil zeggen meer dan één ton per cm², vergelijkbaar met het gewicht dat een kleine auto zou uitoefenen op een postzegel! Je begrijpt nu waarom het moeilijker is om af te dalen naar de bodem van de oceaan dan om naar de ruimte te gaan en waarom de dieren die op zeer grote diepte leven niet kunnen overleven als ze naar het oppervlak komen.

Diepzeemenu: kadaver van een walvis op een bedje van afval

Hoe dieper je gaat, hoe minder voedsel er beschikbaar is. In de diepzee is voedsel beperkt tot een ‘regen’ van organisch afval dat zinkt vanaf het oppervlak. Dieren die op de bodem leven, filteren het zand op zoek naar voedselresten.

Als het kadaver van een walvis aanspoelt op de abyssale vlakte komen honderden dieren smullen van dit feestmaal. Om zich voor te bereiden op lange periodes zonder voedsel bouwen aaseters energiereserves op en vertragen ze hun stofwisseling, zodat ze de vastenperiodes kunnen overleven.

Maar in de diepzee kan het ook heet worden...

Op sommige plaatsen in de diepzee zijn er oceaanbronnen waarvan het water wordt opgewarmd doordat het in contact komt met brandend magma uit het binnenste van de aarde, waardoor het temperaturen tot 400°C kan bereiken. Als het water opborrelt creëren de mineralen in het water hydrothermale ‘schoorstenen’ die endemische diersoorten aantrekken. Daar vormt zich dan een oase in de diepzee!

Er ontstaat daar een diepzee-oase met reuzenwormen, witte krabben en spookachtige vissen - een ecosysteem dat zich ontwikkelt zonder de energie van de zon. 

Het leven in de diepzee is kwetsbaar

De diepzee blijft niet gespaard van menselijke activiteiten, of het nu gaat om bodemvisserij, vervuiling of ook nog exploitatie van koolwaterstoffen, zeevaart en activiteiten aan land, samen goed voor 80% van de zeeverontreiniging. Tot slot laat de stijgende oceaantemperatuur zich ook voelen in de diepzee.

De diepzee, rijkdommen die we moeten beschermen!

De diepzee is een nog relatief onbekend ecosysteem met een enorm potentieel: biodiversiteit, moleculen die de basis kunnen vormen van medicijnen, minerale hulpbronnen... Dit potentieel moet op verstandige wijze worden geëxploiteerd en gecontroleerd zodat iedereen ervan kan profiteren. De oceaanbodem en de ondergrond van de volle zee vormen samen de zogenaamde ‘Zone’, die is uitgeroepen tot gemeenschappelijk erfgoed van de mensheid.

De exploitatie van mineralen in de diepzee – pas op, gevaar!

De Internationale Zeebodemautoriteit, een autonoom intergouvernementeel orgaan dat in 1994 door de Verenigde Naties is opgericht, controleert activiteiten met betrekking tot minerale rijkdommen op de zeebodem in de internationale zone, buiten de grenzen van de nationale rechtsgebieden (de exclusieve economische zones).

Momenteel lopen er gesprekken over de toekomst van de diepzee. Sommige staten (en privébedrijven) zien in de exploitatie van mineralen een opportuniteit om de energietransitie te realiseren, terwijl andere zich zorgen maken over de impact van de ontginning van deze rijkdommen op zowel de ecosystemen en de biodiversiteit van deze milieus als op het klimaat.

De diepzee en het klimaat

De oceaan speelt een cruciale rol bij de klimaatregeling door zijn vermogen om de door de menselijke activiteiten geproduceerde CO2 te absorberen. Dit vertegenwoordigt ongeveer 30% van de CO2 die in de atmosfeer terechtkomt. Door het voornaamste broeikasgas te absorberen en op te slaan, vervult de oceaan een fundamentele rol bij de klimaatregeling. Bij de exploitatie van mineralen zoals koper, mangaan of kobalt in de diepzee kunnen CO2 en methaan uit de sedimenten van de bodem ‘vrijkomen’.