Hoe slapen vissen?

Het is gemakkelijk te zien dat de kat op de bank aan zijn derde dutje van de dag bezig is – waarschijnlijk droomt hij dat hij de kat van de buurman, die indringer, achtervolgt – maar hoe weet je of een vis slaapt? 

De slaap van vissen verschilt sterk van die van zoogdieren. Bij vissen spreken we eerder van een periode van inactiviteit of herstel dan van slaap zoals wij die kennen. 

Zelfs wanneer ze hun activiteiten vertragen om uit te rusten, blijven vissen waakzaam voor roofdieren. Omdat ze zich niet in een kamer kunnen opsluiten om te slapen, ontwikkelen ze ingenieuze tactieken om zich te beschermen en energie op te doen. 

Een andere bijzonderheid is dat vissen geen oogleden hebben – behalve bepaalde haaien. Hoe weten we dan dat deze vissen rusten als ze hun ogen niet sluiten? 

De papegaaivis heeft een heel bijzondere tactiek ontwikkeld: hij maakt een cocon van slijm die hem beschermt tegen roofdieren en zijn geur maskeert. Als een roofdier iets te dicht bij zijn slijmlaag komt, wordt de papegaaivis gewaarschuwd en kan hij onmiddellijk reageren. De clownvis blijft liever uit de buurt van de brandende tentakels van zijn anemoon.  

Ten slotte vertragen haaien, die voortdurend moeten zwemmen om te ademen, hun tempo tijdens het rusten. Witpuntrifhaaien bijvoorbeeld verzamelen zich in groepen en zwemmen langzaam in cirkels. 

Wanneer het daglicht afneemt, gaan sommige dagactieve vissen rusten, terwijl andere perfecte 'nachtvissen' zijn. Murenen en tandbaarzen bijvoorbeeld leiden overdag een vrij onopvallend leven en komen pas 's nachts uit hun schuilplaats om op jacht te gaan. 

Sommige nachtactieve vissen, zoals eekhoornvissen, hebben grote ogen die zijn aangepast aan het verminderde licht. Andere vissen, zoals soldaatvissen, profiteren van de nacht om te jagen op kreeftachtigen en andere ongewervelde dieren die 's nachts actiever zijn. 

In Nausicaá valt trouwens aan het einde van de dag een verandering in het gedrag van de vissen in het grote bassin op: de vissen die in scholen leven, vormen een dichtere kring, een beschermingsreflex ten opzichte van andere soorten, terwijl de andere individuen ook langzamer lijken te worden en zich trager voortbewegen.  

Als het sluitingstijd nadert, verandert het ritme van het leven! 

Foto van de papegaaivis: Jérôme Paillet (2014). Poisson-perroquet dormant (Scarus). Ifremer.