De kwal, die mooie gifmenger

De kwal is een dier dat drijft. Ze zwemmen maar kunnen niet weerstaan aan zeestromingen, en daarom worden ze geklasseerd als plankton.

• Kwallen kunnen steken, net als hun naaste verwanten, zeeanemonen en koralen. Wetenschappers klasseren ze ook onder de neteldieren of cidaria (van het Griekse knidèknidè, wat brandnetel betekent).
• De kwal is een heel oud zeedier. Er werden fossielen van 600 miljoen jaar oud ontdekt in Australië. Sommige van deze fossielen zijn afkomstig van de voorouders van de kwallen, de zogenaamde Ediacaria.
• Er zijn meer dan 9000 soorten stekeldieren, waaronder een paar honderd soorten kwallen.

Kwallen zijn ongewervelde dieren waarvan het lichaam voor 95 tot 98% uit water bestaat. Deze eigenschap geeft ze een gelatineachtig uiterlijk en zorgt ervoor dat ze goed kunnen drijven.

Het lichaam van een kwal is vrij zacht en heeft de vorm van een paraplu die zich sluit, waardoor het water aan één kant wordt afgestoten en de kwal naar de andere kant wordt voortgestuwd.

We onderscheiden drie delen:

• een rende paraplu die min of meer transparant is
• een manubrium in het midden van de paraplu
• tentakels bestaande uit stekende cellen, cnidocyten genaamd. Het zijn als het ware miniatuur-harpoengeweren, die elk verbonden zijn met een gifreservoir. Elke kwal heeft er zo duizenden.

Kwallen hebben geen hersenen, hart, longen of kieuwen. Ze ademen door hun lichaamswand. Ze hebben echter wel een spijsverteringsstelsel, met tussen de tentakels een mond, en ook een maag, spieren en zenuwen.

Hun zenuwstelsel is een eenvoudig netwerk van cellen: aan de rand van de paraplu bevinden zich evenwichtsorganen, een zogenaamd rhopalium, en lichtgevoelige organen, hun zintuigen.

Kwallen variëren in grootte en vorm: sommige zijn bijna onzichtbaar voor het blote oog, terwijl andere indrukwekkend groot zijn.

De kleinste soort heeft een diameter van slechts enkele millimeters. De grootste kwal, de gele haarkwal (Cyanea capillata), heeft een paraplu met een diameter van meer dan 2 meter en tentakels die wel 50 meter lang kunnen worden. Deze kan honderden kilo's wegen!

Ondanks hun zeer primitieve voorkomen hebben kwallen een complexe levenscyclus.

Bij een aantal soorten geven de mannelijke en vrouwelijke kwallen hun geslachtscellen af in het open water, waar deze elkaar willekeurig ontmoeten. Op dat moment vindt de bevruchting plaats en er wordt een eitje gevormd dat vervolgens evolueert in een kwal.

Maar bij veel andere soorten is de voortplanting complexer en verloopt deze in twee fasen: een vaste fase en een vrije fase.

Daarbij ontstaat uit het eitje een kleine larve die door de stroming wordt meegevoerd tot hij zich op de bodem nestelt: dit wordt de vaste fase genoemd. Bij het wisselen van de seizoenen gaat de poliep over naar de tweede fase, de vrije fase. De poliep gaat zich dan opsplitsen in een stapel kleine kwallarven die zullen uitgroeien tot kwallen.

Na deze periode begint de poliep opnieuw te groeien voor een volgende cyclus. In dit stadium kunnen de poliepen zich ook opsplitsen door knopvorming.

Kwallenfilters om plastic afval uit ons water te verwijderen



Kwallen hebben allerlei toepassingen: visvoer, kunstmest of zelfs filters voor microplastics! Het GoJelly-project, gefinancierd door de Europese Unie, probeert het vermogen van kwallenslijm om microplastics te binden te gebruiken om vervuiling te bestrijden.



Overbevissing en de opwarming van de oceaan doen de kwallenpopulaties groeien. Tegelijkertijd is plasticvervuiling een van de belangrijkste problemen waarmee de oceanen worden geconfronteerd: er zou zich al meer dan 150 miljoen ton plastic afval hebben opgehoopt en elk jaar komt er naar schatting tot 12,7 miljoen ton bij!



Het Europese GoJelly-project maakt op ingenieuze wijze gebruik van de toename van het aantal kwallen om het probleem van de microplasticvervuiling aan te pakken. Met behulp van kwallenslijm willen de GoJelly-onderzoekers een biofilter ontwikkelen voor microplastics, die zou kunnen worden gebruikt in zuiveringsinstallaties en vervuilende fabrieken. Projectonderzoekers bestuderen ook andere duurzame toepassingen van kwallen, bijvoorbeeld als voedsel voor het kweken van vissen, als meststof voor de landbouw of als bron van collageen voor cosmetica.

Door hun vreemde vorm kregen kwallen de naam van een legendarische figuur. In de Griekse mythologie was Medusa namelijk een van de drie Gorgonen, gevleugelde monsters met het lichaam van een vrouw en slangen als haardos.

Met haar ogen veranderde ze haar tegenstanders in een stenen beeld. Perseus versloeg ze door haar hoofd af te hakken, en uit haar bloed werd Pegasus geboren, het gevleugelde paard.

Het was Linnaeus de wijze die een overeenkomst zag tussen de golvende bewegingen van de slangen op het hoofd van Medusa en de tentakelbewegingen van dit zeedier.

Ze bevinden zich in het midden van de planktonruimte, omdat ze een heel mooi voorbeeld zijn van wat plankton eigenlijk is. Je hoeft alleen maar te zien hoe ze worden meegevoerd door de stroming, tussen twee wateren zweven of naar de oppervlakte zwemmen om te begrijpen wat plankton is.



Ze vormen een belangrijke schakel in de voedselketen omdat ze kleine kreeftachtigen, vissen en zelfs andere kwallen vangen. Ze zijn ook een voedingsbron voor tal van zeedieren zoals zeeschildpadden.

Momenteel worden verschillende soorten kwallen in de reserves van Nausicaá grootgebracht door de verzorgers.